Opublikowano: 2024-04-19

Obowiązek podatkowy czy to w podatku VAT czy to w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT to nic innego jak obowiązek opodatkowania zdarzenia będącego sprzedażą albo wpływającego na tę sprzedaż.

Zdarzeniem takim są dostawy towarów, wykonanie usługi, otrzymanie części lub całości zapłaty albo niekiedy i wystawienie faktury.

Kiedy dokładnie powstaje obowiązek podatkowy w PIT a kiedy w VAT? Od czego to zależy? Jakie są wyjątki? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań udzielono w niniejszej publikacji.

Czym jest obowiązek podatkowy

Obowiązek podatkowy niezależnie jakiego podatku dotyczy oznacza czas, najczęściej dzień w którym podatnik (przedsiębiorca) ma obowiązek opodatkować coś co jest przedmiotem opodatkowania danym podatkiem.

Przedmiotem opodatkowania mogą być różne zdarzenia ale o tym za chwilę.

Obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT z tytułu prowadzonej działalności

Obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT z tytułu działalności gospodarczej oznacza dzień w którym podatnik ma obowiązek opodatkować każde przysporzenie majątkowe (każdy przychód) jakie osiągnął w związku z prowadzoną działalnością odpowiednią stawką podatku dochodowego PIT (w zależności od stosowanej formy opodatkowania) z wyłączeniem przychód ustawowo niezaliczanych do przychodów z działalności gospodarczej.

Tymi przychodami są przychody określone w art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2647 zwanej dalej ustawą o PIT) do których zalicza się m.in.:

• pobrane wpłaty lub zarachowane należności na poczet dostaw towarów i usług, które zostaną wykonane w następnych okresach sprawozdawczych, a także otrzymanych lub zwróconych pożyczek (kredytów), w tym również uregulowanych w naturze, z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek (kredytów),
• kwoty naliczonych, lecz nieotrzymanych odsetek od należności, w tym również od udzielonych pożyczek,
• zwrócone, umorzone lub zaniechane podatki i opłaty stanowiących dochody budżetu państwa albo budżetów JST, niezaliczone do kosztów uzyskania przychodów,
• zwrócone inne wydatki niezaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

ISTOTNE:

Przychód z działalności gospodarczej a więc przysporzenie (zdarzenie) skutkujące obowiązkiem opodatkowania podatkiem dochodowym PIT to:

• kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont,

U czynnych podatników VAT to przychód pomniejszony o należny podatek VAT z dokonanej sprzedaży towarów lub usług.

ISTOTNE:

Jako datę powstania przychodu z działalności gospodarczej prawodawca określa:

1. dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi, albo częściowego wykonania usługi, albo
2. dzień wystawienia faktury, albo
3. dzień uregulowania należności.

Obowiązek opodatkowania w PIT przychodu z tytułu prowadzonej działalności
Dzień dokonania dostawy towarów lub wykonania usług	Dzień wystawienia faktury	Dzień uregulowania należności
Obowiązek opodatkowania podatkiem dochodowym PIT nastąpi w dniu w którym jako pierwsze wystąpi jedno z wymienionych powyżej zdarzeń

Jeżeli pierwszym zdarzeniem (skutkującym powstaniem przychodu) w prowadzonej działalności było dokonanie dostawy towarów lub wykonania usługi to dzień dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi będzie dniem obowiązkowego opodatkowania tego zdarzenia (przychodu) według stawki podatku dochodowego zgodnie z wybraną formą opodatkowania.

Jeżeli pierwszym zdarzeniem (skutkującym powstaniem przychodu) w prowadzonej działalności było wystawienia faktury wówczas dzień wystawienia faktury będzie dniem obowiązkowego opodatkowania tego zdarzenia (przychodu) według stawki podatku dochodowego zgodnie z wybraną formą opodatkowania. I tak dalej.

Przykład 1

Przedsiębiorca dostarczył towary 31.01.2024r., fakturę wystawił 01.02.2024r., zapłatę za ten towar otrzymał 15.02.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT powstanie 31.01.2024r.

Przykład 2

Przedsiębiorca wystawił fakturę 31.01.2024r., usługę wykonał 05.02.2024r., zapłatę za ten towar otrzymał 10.02.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT powstanie 31.01.2024r.

Przykład 3

Przedsiębiorca otrzymał całość zapłaty 25.01.2024r. fakturę wystawił 31.01.2024r. i w tym samym dniu wykonał usługę

Obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT powstanie 25.01.2024r.

ISTOTNE:

Pewnym wyjątkiem od reguły jaki dopuszcza ustawodawca jest określenie przychodu w ostatnim dniu okresu rozliczeniowego.

Jeżeli strony transakcji określą w umowie lub na fakturze, że usługa będzie rozliczana w okresach rozliczeniowych (miesiąc, kwartał, półrocze, rok), wówczas datą obowiązku opodatkowania przychodu będzie ostatni dzień okresu rozliczeniowego z umowy lub z faktury, nie rzadziej jednak niż raz w roku.

ISTOTNE:

Należy podkreślić, iż obowiązek podatkowy w podatku dochodowym PIT nie powstaje z tytułu otrzymania zaliczki, przedpłaty. Powstaje z tytułu otrzymania zapłaty pełnej należności ale nie z tytułu otrzymania zaliczek czy przedpłat.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT z tytułu prowadzonej działalności

Obowiązek opodatkowania podatkiem VAT dotyczy przedsiębiorców, którzy zarejestrowali się jako czynni podatnicy VAT.

Obowiązek opodatkowania podatkiem VAT oznacza, że przedsiębiorca dolicza podatek VAT należny, który dotyczy sprzedaży (poniższych zdarzeń składających się na sprzedaż).

Zgodnie z ogólną zasadą obowiązek opodatkowania podatkiem VAT powstaje:

1. w dacie dokonania dostawy lub wykonania usługi, albo
2. jeżeli przed dokonaniem dostawy lub wykonaniem usługi przedsiębiorca otrzymał zaliczkę, przedpłatę to w dacie otrzymania zaliczki, przedpłaty.

W odniesieniu usług realizowanych etapami, usługę uznaje się za wykonaną, w przypadku wykonania etapu, dla którego określono zapłatę.

ISTOTNE:

Obowiązek opodatkowania podatkiem VAT oznacza nic innego jak doliczenie podatku VAT do wartości dostawy lub usługi lub kwoty zaliczki (otrzymana kwota zaliczka stanowi kwotę brutto w której już mieści się podatek VAT) w dacie wystąpienia jednego z ww. zdarzeń.

Drugi obowiązek wiąże się z ujęciem tych zdarzeń w ewidencji JPK_V7x za okres wystąpienia owych zdarzeń.

ISTOTNE:

Usługę świadczoną, dla której ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu płatności lub rozliczeń, aż do momentu całkowitego zakończenia świadczenia tej usługi.

Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której nie upływają terminy płatności lub rozliczeń w roku kalendarzowym, musi nastąpić minimum jeden w roku okres rozliczeniowy i tak w każdym roku świadczenia usługi aż do zakończenia usługi.

ISTOTNE:

Należy podkreślić, iż data opodatkowania VAT w przypadku transakcji zagranicznych:

1. WDT to data wystawienia faktury,
2. eksportu towarów to data dokonania dostawy lub otrzymania części lub całości zapłaty za towar,
3. świadczenia usług na rzecz podatnika (firmy) posiadającego siedzibę poza terytorium RP – to data wykonania usługi (jeżeli otrzymano zaliczkę wówczas w dacie otrzymania zaliczki).

Przykład 4

Przedsiębiorca z siedzibą w Polsce dostarczył towary polskiemu kontrahentowi z siedzibą w Polsce 19.01.2024r., fakturę wystawił 15.02.2024r., zapłatę za ten towar otrzymał 20.02.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 19.01.2024r.

Przykład 5

Przedsiębiorca z siedzibą w Polsce otrzymał od polskiego kontrahenta z siedzibą w Polsce zaliczkę 5.000 zł na poczet przyszłej dostawy towarów 15.01.2024r. na kwotę 25.000 zł brutto, fakturę wystawił 08.02.2024r., zapłatę za ten towar otrzymał 16.02.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 15.01.2024r. w odniesieniu do kwoty 5.000 zł którą należy traktować jak kwotę brutto. Rozliczenie podatku VAT do ewidencji JPK_V7 będzie wyglądać następująco:

1. 5.000 zł brutto,
2. 934,96 zł VAT,
3. 4.065,04 zł netto.

Przykład 6

Przedsiębiorca czynny podatnik VAT z siedzibą w Polsce wystawił fakturę za najem lokalu użytkowego polskiemu kontrahentowi z siedzibą w Polsce 05.01.2024r. Termin płatności faktury to 10.01.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 05.01.2024r.

Przykład 7

Przedsiębiorca czynny podatnik VAT z siedzibą w Polsce wystawił fakturę za najem lokalu użytkowego polskiemu kontrahentowi z siedzibą w Polsce 15.01.2024r. Termin płatności faktury to 10.01.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 10.01.2024r.

Pamiętając o art. 19a ust.7 ustawy o VAT w przypadkach gdy obowiązek podatkowy w VAT powstaje w dacie wystawienia faktury obowiązek podatkowy w VAT powstanie jednak z chwilą upływu:

1. terminów wystawienia faktury – gdy podatnik nie wystawił faktury lub wystawił ją z opóźnieniem,
2. terminu płatności w przypadku gdy nie określono terminu wystawienia faktury.

Przykład 8

Przedsiębiorca – czynny podatnik VAT wykonał usługę dla kontrahenta z Francji 12.01.2024r. Fakturę jednak wystawił 10.01.2024r. a zapłatę otrzymał 29.01.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 12.01.2024r.

Przykład 9

Przedsiębiorca – czynny podatnik VAT wykonał WDT (sprzedaż towarów dla kontrahenta unijnego) do Niemiec 25.01.2024r. Fakturę jednak wystawił 14.01.2024r. a zapłatę otrzymał jeszcze 22.01.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 14.01.2024r.

Przykład 10

Przedsiębiorca – czynny podatnik VAT wykonał WDT (sprzedaż towarów dla kontrahenta unijnego) do Słowenii 25.01.2024r. Fakturę jednak wystawił 23.02.2024r. a zapłatę otrzymał jeszcze 29.02.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 15.02.2024r.

Przykład 11

Przedsiębiorca – czynny podatnik VAT z siedzibą w Polsce wykonał usługę budowlaną 17.01.2024r. dla przedsiębiorcy – czynnego podatnika VAT z siedzibą w Polsce. Fakturę jednak wystawił 23.01.2024r. z terminem płatności 31.01.2024r. Zapłatę otrzymał jeszcze 09.02.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 23.01.2024r.

Jeżeli podatnik nie wystawiłby faktury lub wystawił ją z opóźnieniem, obowiązek podatkowy w VAT przy świadczeniu usług budowlanych powstał by:

1. najdalej 30-tego dnia od dnia wykonania usługi budowlanej czyli najdalej 16.02.2024r., albo
2. w dacie płatności 31.01.2024r.

w przypadku gdy nie określono takiego terminu – z chwilą upływu terminu płatności.

Przykład 12

Przedsiębiorca – czynny podatnik VAT z siedzibą w Polsce wykonał usługę budowlaną 11.01.2024r. dla osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej zamieszkującej w Polsce. Fakturę wystawił 15.01.2024r. z terminem płatności 31.01.2024r. Zapłatę otrzymał jeszcze 09.02.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 11.01.2024r.

Przykład 13

Przedsiębiorca – czynny podatnik VAT z siedzibą w Polsce wykonał usługę budowlaną 11.01.2024r. dla osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej zamieszkującej w Polsce. Na poczet usługi otrzymał 05.04.2024r. zaliczkę. Fakturę natomiast wystawił 31.01.2024r. z terminem płatności 09.02.2024r. Zapłaty pozostałej należności otrzymał jeszcze 09.02.2024r.

Obowiązek podatkowy w podatku VAT powstanie 05.01.2024r. w odniesieniu do otrzymanej zaliczki. W stosunku do pozostałej kwoty w dacie zakończenia usługi.

ISTOTNE:

Obowiązek podatkowy w VAT w przypadku świadczenia usług budowlanych lub budowlanych montażowych na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalność powstaje na zasadach ogólnych – wykonania usługi albo otrzymania zaliczki jeżeli przedsiębiorca otrzymał ją wcześniej niż wykonał usługę.

Natomiast w przypadku świadczenia usług budowlanych lub budowlanych montażowych dla firm powstaje w dacie wystawienia faktury.

Poza ogólną zasadą opodatkowania podatkiem VAT występują jeszcze zasady szczególne, które dotyczą sprzedaży niektórych towarów lub usług.

Przedstawiono je w poniższej tabeli.

Szczególne momenty powstania obowiązku opodatkowania podatkiem VAT w dacie wystawienia faktury
Data powstania obowiązku opodatkowania	Których towarów lub usług dotyczy	UWAGA
Wystawienia faktury	Energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego	Jeżeli podatnik nie wystawił faktury lub wystawił ją z opóźnieniem, obowiązek opodatkowania podatkiem VAT powstaje: z chwilą upływu terminów wystawienia faktury, a w przypadku gdy nie określono takiego terminu – z chwilą upływu terminu płatności.
	Telekomunikacyjnych
	Najmu, dzierżawy, leasingu lub usług o podobnym charakterze
	Ochrony osób oraz usług ochrony, dozoru i przechowywania mienia
	Stałej obsługi prawnej i biurowej
	Dystrybucji energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego
	Związanych m.in. ze sprzedażą wody, oczyszczaniem ścieków, recyklingiem, obróbką, usuwaniem, przetwarzaniem różnych odpadów, zamiataniem śmieci i usuwania śniegu, pozostałymi usługami sanitarnymi
Wystawienia faktury w przypadkach: sprzedaży towarów lub usług na rzecz podatnika VAT z UE albo spoza UE, WSTO, WDT, Otrzymania części lub całości należności przed sprzedażą na rzecz podatnika VAT z UE albo spoza UE z wyjątkiem WDT, sprzedaży opodatkowanej w dacie wystawienia	Świadczenie usług budowlanych lub budowlano-montażowych
	Dostawa książek drukowanych – z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów, drukowanych, z wyjątkiem dostaw towarów dokonywanych na rzecz podatnika ułatwiającego dostawy towarów oraz przez tego podatnika
	Drukowanie książek – z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów, z wyjątkiem usług, stanowiących import usług

ISTOTNE:

Czynny podatnik VAT ma obowiązek wystawienia faktury dokumentującą sprzedaż opodatkowaną VAT do 15-tego dnia miesiąca następnego po miesiącu dostawy towarów lub wykonania usługi albo otrzymania zaliczki.

Co więcej faktury nie mogą być wystawiane wcześniej niż 60-tego dnia przed:

• dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi,
• otrzymaniem, przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi, całości lub części zapłaty.

ISTOTNE:

Trzeba także zaznaczyć jeszcze jedną bardzo ważną kwestię. Niektóre zakupy przedsiębiorca – nabywca ma obowiązek ująć nie tylko w ewidencji JPK_V7 zakupu ale i w ewidencji JPK_V7 sprzedaży. Dzieje się tak dlatego, że dla tych zakupów przedsiębiorca – nabywca jest podatnikiem VAT zobowiązanym do rozliczenia podatku VAT (należnego) a nie tylko VAT naliczonego. Obowiązek wykazania VAT należnego powstaje w przypadku:

1. WNT w dacie wystawienia faktury,
2. Import usług w dacie wykonania usługi,
3. Importu towarów w dacie powstania długu celnego.

Na koniec drugi szczególny moment opodatkowania podatkiem VAT – data otrzymania części lub całości zapłaty.

Szczególne momenty powstania obowiązku opodatkowania podatkiem VAT w dacie otrzymania części lub całości zapłaty
Data powstania obowiązku opodatkowania	Czego dotyczy
Otrzymania całości lub części dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze w odniesieniu do otrzymanej kwoty	Wszystkiego, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika.
Otrzymania całości lub części zapłaty w odniesieniu do otrzymanej kwoty	Wydania towarów przez komitenta komisantowi na podstawie umowy komisu
	Przeniesienia z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienia z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie,
	Dokonywanej w trybie egzekucji dostawy towarów
	Świadczenia, na podstawie odrębnych przepisów, na zlecenie sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych lub prokuratury usług związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym, z wyjątkiem stanowiących import usług,
	Świadczenia usług przedmiotowo zwolnionych z podatku VAT a konkretnie usług: ubezpieczeniowych, reasekuracyjnych czy usług pośrednictwa w świadczeniu ww. usług oraz usług świadczonych przez ubezpieczającego w zakresie zawieranych przez niego umów ubezpieczenia na cudzy rachunek, udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę, udzielania poręczeń, gwarancji i wszelkich innych zabezpieczeń transakcji finansowych i ubezpieczeniowych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług, a także zarządzanie gwarancjami kredytowymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę, prowadzenia depozytów środków pieniężnych, rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych, długów, czeków i weksli oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług, pośrednictwa, których przedmiotem są udziały w: a) spółkach, b) innych niż spółki podmiotach, jeżeli mają one osobowość prawną – z wyłączeniem usług przechowywania tych udziałów i zarządzania nimi, których przedmiotem są instrumenty finansowe.